Это должен знать каждый мусульманин
Бусурманчунан кIулну бикIан аьркинмур, на лакском языке

Бусурманчунан кIулну бикIан аьркинмур
– Ина бусурманчуврав?
– На муний щак тIий ура!
– Ттул бара шагьадатри:
«Ашгьаду алля илягьа илляллагь, ва ашгьаду анна МухIаммада-р-расулюллагь».
На барашинна дуллай ура цаха лагъшиву дайсса Зал так ца Аллагь ушиву, ва на барашинна дуллай ура МухIаммад [саллаллагьу алейгьи ва саллям] Аллагьнал гьан увсса идавс ушиву, халкьуннан тIайласса дин лахьхьин дан.
– Вил Зал цури?
– Ттул Зал гьарзад ляхъан дурсса Аллагьри.
– Вил Идавс цури?
– Ттул Идавс – МухIаммадри [саллаллагьу алейгьи ва саллям], Кьурайштурал Гьашимлул тухумравасса, Маккалив увсса, ва Мадиналив увччусса.
– Вил дин цири?
– Ттул дин Исламри – Аллагьнайн мютIийминнал дин.
– Вил имам цури?
– Ттул имам Кьуръанни.
– Вил кьибла цумурди?
– Ттул кьибла – Маккаливсса Кяъбари.
– Вил уссурвал цари?
– Ттул уссурвал муъминсса (иман дусса) арамталли.
– Вил ссурвал цари?
– Ттул ссурвал муъминсса хъамири.
– Вил ппу цури?
– Ттул ппу – Адам идавсри (аь.с.).
– Вил нину цури?
– Ттул нину – ХIавари.
– Вил душман цури?
– Ттул душман – щяйтIанни.
– Ина щил зурриятравассара?
– На Адам идавсил (аь.с.) зурриятравассара.
– Ина цумур миллатравассара?
– На Ибрагьим идавсил (аь.с.) миллатравассара.
– Шариаьтраву цими мазгьаб буссар?
– Шариаьтраву мукьва мазгьаб буссар: имам Абу ХIанифанал, имам Маликлул, имам Шафиънал, имам АхIмад бин ХIанбаллул (минная Аллагь рязи хьуннав).
– Ина цумур мазгьабраву ура?
– На имам Шафиънал мазгьабраву ура.
– Ина бусурман та хьуссара?
– На бусурман хьуссара «Явмуль аьхIди ва-ль-мисакь». КьутIи дулаварив ва му кьутIи кьамул даврил кьини – тIисса кьини.
– Му цумур кьинири?
– Му кьини Аллагьнал рухIру ляхъан дурну, миннахь цIувххуссар: «На зул зал акъарав?» – куну, гайннулгу жаваб дуллуссар: «ХIакьну, Ина жул Залла, Аллагь» – куну.
– Динналул цими гьану буссар?
– Динналул шанма гьану буссар: Иман, Ислам, Суннат.
– Иман ссайн учайссар?
– Иман – учайссар МухIаммад Идавсия [саллаллагьу алейгьи ва саллям] бувкIмур дакIнихтуну, тIайламурну кьамул баврин.
– Имандалул цими рукну дуссар?
– Имандалул дуссар ряхра рукну:
- Аллагьнайн иман дишаву;
- Малаиктурайн иман дишаву;
- Аллагьнал ликкан бувсса луттирдайн иман дишаву;
- Аллагьнал гьан бувсса идавстурайн иман дишаву;
- Кьиямасса Кьинилин иман дишаву;
- Кьадарданин иман дишаву, хъанахъимур гьарзад Аллагьнал кьудратрайну хъанай бушиву вихну;
– Ислам ссайн учайссар?
– Ислам учайссар МухIаммад Идавсил [саллаллагьу алейгьи ва саллям] бува кумур биттур буллай, Аллагьнайн мютIи шаврийн.
– Исламрал цими рукну дуссар?
– Исламрал дуссар ххюра рукну:
- Шагьадат дутаву;
- Кьинилун ххюва чак баву;
- Закят булаву;
- Рамазан зуруй зума дугьаву;
- Каши духьурча, ХIаж баву;
– Суннат ссайн учайссар?
– Суннат – МухIаммад Идавсил [саллаллагьу алейгьи ва саллям] ккаккан бувсса ххуллури.
– Аллагьнал цими сифат дуссар?
– Аллагьнал дуссар мукьцIаллий цара сифат: кьура – дакъа къабучIисса, кьура – дикIан къабюхъайсса, цагу – дикIан бюхъайсса.
Дакъа къабучIисса сифатру хъанахъиссар:
- Вужуд – Аллагь мяйжаннугу ушиву.
- Кьидам – Дайдихьу-аввал дакъашиву.
- Бакъаъ – даим ушиву, ахир дакъашиву.
- Мухаляфатугьу лиль-хавадиси – щихачIав лавхьхьусса акъашиву.
- Кьиямугьу бинафсигьи – СайнчIав ва щинчIав хIажат къашайшиву.
- ВахIданият – ца акъа акъашиву;
- Кьудрат;
- Ирадат;
- Элму;
- ХIаят – уттавашиву;
- Самъ – ЧIу баяву;
- Басар – ккаккаву;
- Калам;
- Кьадирун – Гьарзадрай кьудрат думану ушиву.
- Муридун – Ххуймургу, оьмургу байма ушиву.
- Аьлимун – Гьарзад кIулма ушиву;
- ХIайюн – Даим уттавану ушиву, тачIав ухкъалагайшиву;
- СамигIун – гьарзад баяйма ушиву;
- Басирун – гьарзад чIалачIима ушиву;
- Мутакаллимун – Гъалгъа байма ушиву;
Аллагьнал дикIан бюхъайсса сифат хъанахъиссар – ци-дунугу ляхъан даву – ччан бикIарча, ляхъан дайссар, къаччарча – къадайссар.
– Идавстурал цими сифат дуссар?
– Идавстурал дуссар урчIра сифат – мукьра – чара бакъа дикIайсса, мукьра цукунчIав дикIан къабюхъайсса, цагу – дикIан бюхъайсса.
Чара бакъа дикIайсса сифатру хъанахъиссар:
- Сидкьу – тIайлашиву;
- Аманат биттур баву.
- Таблигъ – Аллагьнал лахьхьин бувмур халкьунначIан биян баву;
- ФатIанат – аькьлулул камилшиву.
Идавстурал дикIан къабюхъайсса сифатру хъанахъиссар:
- Кизбу – щялмахъ бусаву;
- Хиянат – хиянатшиву даву;
- Китман – ХалкьунначIан биян бан аьркинмур кьюлтI баву.
- Баладат – ахIмакьшиву.
Идавстурал дикIан бюхъайсса сифат хъанахъиссар вайми инсантурал баймур баву (масала, дукия дукаву, шанашаву, ва м.ц.).
– МухIаммад Идавсил [саллаллагьу алейгьи ва саллям] ппухълу цари?
Идавсил [саллаллагьу алейгьи ва саллям] буттал чулухасса насаб: Аьбдуллагь, Аьбдулмуталлиб, Гьашим, Аьбдуманаф, Кусайю, Килаб, Муррат, Каъб, Луайю, Гъалиб, Фихр, Малик, Назар, Кинанат, ХIузаймат, Мудрикат, Илйас, Музарр, Низар, Муаьд, Аьднан.
Идавсил [саллаллагьу алейгьи ва саллям] ниттил чулухасса насаб: Аминат, Вагьбу, Зугьрат, Аьбдуманаф, Килаб (гихунмай бутталмунищал цачIун хъанахъиссар).
– Идавсил [саллаллагьу алейгьи ва саллям] цими оьрчI бивкIссар?
– МухIаммад Идавсил [саллаллагьу алейгьи ва саллям] бивкIссар арулва оьрчI: Кьасим, Зайнаб, Аьбдуллагь (ТIагьир), Умму-Кульсум, ФатIимат, Рукьийят, Ибрагьим.
– Идавсил [саллаллагьу алейгьи ва саллям] цими щарсса диркIссар?
– МухIаммад Идавсил [саллаллагьу алейгьи ва саллям] диркIссар ацIния кIира щарсса: Хадижат, Аьйшат, Савдат, ХIафсат, Умму-Саламат, Умму-ХIабибат, Джувайрият, Сафият, Маймунат, Зайнаб, РайхIанат, Зайнаб.
– Кьуръанналуву цими Идавсил цIа дуссар?
– Кьуръаналуву дуссар кьуния ххюя идавсил цIа: Адам (аь.с.), Идрис (аь.с.), НухI (аь.с.), Ибрагьим (аь.с.), Ясаъ (аь.с.), ИсхIакь (аь.с.), Исмаил (аь.с.), СалихI (аь.с.), Закария (аь.с.), Айюб (аь.с.), Муса (аь.с.), Шуаьйб (аь.с.), Давуд (аь.с.), Гьарун (аь.с.), Юсуф (аь.с.), Гьуд (аь.с.), ЛутI (аь.с.), Ильяс (аь.с.), Зулькифли (аь.с.), ЯхIйа (аь.с.), Сулайман (аь.с.), Яъкьуб (аь.с.), Эса (аь.с.), Юнус (аь.с.), МухIаммад [саллаллагьу алейгьи ва саллям].
– Цими асхIабнан баян бувссар Алжаннул ххарисса хавар?
– Дунияллийва бунува алжаннуву бикIантIишиву бувсъссар ацIа асхIабнахь: Абубакр, Оьмар, Оьсман, Аьли, ТIалхIат, Зубайр, АьбдуррахIман бин Аьвф, Саъд, Саид, Абу Оьбайдат.
ХIадур бувссар Малик Сулаймановлул.