Хъуниминнаха хIурмат баву

Уважение к старшим в исламе

Хъуниминнаха хIурмат баву
Хъуниминнаха хIурмат баву

Ва макьала чичин ттун дакIнин багьаврил сававну хьуна уттигъанну Аьрасатнал ца шагьрулий ттула яруннин ккавксса иш.

Ххуллийх най бия кIива хъамитайпа: ца жагьилсса, ца бугьарасса (гай нину ва душ ягу ласнал нину ва арснал щар бушиву чIалай бия). Гайннащал коляскалуву бия шанна-мукьра шин хьусса душгу. Ххуллул тамур чулухун лахъаншивул миннан багьлай бия аьрщарал лулттусса переходрайх бачин. Гивунсса чурттурдачIан бивукун, жагьилмур хъамитайпалул коляскалувусса душ бизан бувну, ка дургьуну цила чIарах бачин бувну, переходравун лавгуна.

Бугьарамур тIурча, гьаз дурну мадара кIусса коляскагу, хIика-шика тIий чурттурдайх бувчIун бавчуна, жагьилмунин ганих цукунчIавсса ургъил бакъая. На мичча мадара архну уссияв, мунияту ттуща так махъва махъсса мукьва-ххюва шачIанттуйх бакъа ганин кумаг буван къабювхъуна. Жагьилмур хъамитайпагу переходравух тия чулийн лавгун бия. На цIуххав къарихь: циванни жагьилсса танил коляска ххюрхху дуван къабучIисса? Ганниллив так хъачIругу кьарчI риртун, «КъакIулли», - увкуна.

Дагъусттаннай, бусурманнал дянив мукунсса ишру къашайхьунссар. Аллагьнайн щукру. Амма хIакьинусса кьини хIисав хъанай бур цаппара жагьилтураву адав-инсап чан хьуну, хъунама-чIивима ккалли къауллалисса тагьарданийн багьну бушиву. Сайки, школалайсса дуклаки оьрчIругума бур учительтурай хъярч-махсара буллай, кьякьлухун бихьлай. Ссугру дурсса кIанттурдугу хъанай бур.

МухIаммад Идавсил увкуссар:
«Аллагьнайн мютIийшиврул ца лишан – кIяласса чIара дусса бусурманчувнаха хIурмат бавури» (Абу Давуд).

Цамур хIадисраву увкуну бур:

«Жагьил ухьурча угьараманаха хIурмат буллай, так га цаяра хъунасса унутIий, Аллагьнал муначIан гьан увантIиссар га хъунав хьукун ганаха хIурмат буллантIима» (ат-Тирмизи).

Хъуниминнал хIурмат-адав даву, кьадру-кьимат кIулшиву – му бусурмансса жяматрал низамри. Мунин хIуччану буцин бюхълай бур Аьмр ибн Шуаьйблуятусса رضي الله عنه хIадис:

«Мюрщиминнал чулухунмай цIими ва хъуниминнал чулухунмай хIурмат бакъама жуватува акъар» (ат-Тирмизи).

Ва хIадисраву «жуватува акъар» тIисса мукъурттил чIалачIи буллалиссар бугьараминнаха хIурмат къабаву – хъунмасса бунагьран ккаллишиву. Мунияту Идавсил увкуну бур мукунсса бунагь бувайманащал хъарсса цичIав цала дакъашиву.

Имам ТIабаранил «Аль-Кабир» тIисса луттираву бур укунсса хIадис:

«Так мунапикьналли (лажинлякъул) шама инсан сан къаувайсса: бакIрайсса чIара кIяла хьусса бусурманчув, элму дурккусса аьлимчу ва аьдлулийсса, тIайласса имам».

Микку аьй нитти-буттайри учингу бучIир, цанчирча хьхьичIва-хьхьичI оьрчру, жагьилтал тарбия баву миннал иш бунутIий. Масала, автобусраву, маршруткалуву хъунав хьусса инсан авцIуну унува, жагьилсса хъамитайпа цила оьрчIащал чIарав щябивкIун, мунан кIану къабулай. 

Цаяра оьрмулул, элму-кIулшилул хъунамаха хIурмат баву – жагьилсса инсаннал хасиятрал яла ххуймур лишаннавасса цану ккалли дуван бучIиссар.