Мусульманнал дахху-ласу

Торговля в Исламе. Имам Ат-Тирмизил бувсъсса хIадисраву увкуну бур: «ТIайлашиву дуруччайсса машачи Кьиямасса кьини идавстуращал, сиддикьинтуращал ва шагьидтуращал изантIиссар», куну. Цалва кулпат щаллу буванмур хIалалну лякъаву – бусурманчувнал буржну хъанахъиссар. ХIадисраву увкуну бур: «Инсаннал бикIайссар цавай бунагьру, цалва кулпатрай аякьа даврийну бакъа къашюшайсса». Ялагу МухIаммад Идавсил ﷺ увкуссар: «ХIараммур канай инсаннал чурххай хьусса дикIун яла лайкьмур – дуржагьрал цIури»

Мусульманнал дахху-ласу
Мусульманнал дахху-ласу

Торговля в Исламе.

Гьарца дахху-ласу дуллалисса бусурманчувнан кIулну дикIан аьркинссар мунил шартIру цирив, хIалал-хIарам цирив, закат цукун хIисав байссарив, ва маша баврихун бавхIусса цинявппагу шариаьтрал хIукмурду: КъабучIиссар дунгъуз, хIан, наркотикру, къалиян ва цаймигу миннуха лархьхьусса, хIарамсса задру дахлан.

Дахлахисса задрай диялдакъашивуртту, аьйрду духьурча, гай кьюлтI дуллан къабучIиссар, цуксса чIирисса аьй дунугу бусан, загьир дуван ялувссар. Ца чIумал МухIаммад Идавс ﷺ ччатI машан ласлай ивкIссар. ЧчатI лувату хъавтсса лявкъуссар. Идавсил ﷺ цIувххуссар ччатI баххухь: «Ва цукун атил хьур?», - куну. Ганал бувсъссар ччатI гъарахьхьун биривну атил хьушиву. «Туну ина ва атилмур чул лавайну циван къабишав?», - куссар Расулуллагьнал ﷺ.

МухIаммад бин Сайрин ивкIун ур тта бахлай. Ласул цIувххуну бур: «Ванил цидунугу диялдакъашиву дурив?», - куну. «Дур, увкуну бур ганал, ванил лазуни дирчусса зад ссан щилай сукку дуллан бикIай», куну. ТIайлашиву дуван ччиманал мукун чIирисса диялдакъашивугума кьюлтI къадувайссар.

МухIаммад бин Мункьадир ивкIун ур базаллуву кIива гьухъа бахлай: ца ххюра диргьамран, гамур – ацIра диргьамран. Заллу тинай хьуну унува, ганал къуллугъчинал ххюра диргьамрансса гьухъа ацIуннин бавххуну лявкъуну бур. МухIаммад щаллусса кьини га инсаннах луглай ивкIун ур, лявкъукун увкуну бур: «Ттул къуллугъчинал ххюра диргьамрансса гьухъа вин ацIуннин бавххуну бур», - куну. «На му багьлуй рязину ура», - жаваб дуллуну дур ванал. «Ина рязину ухьунссара, амма на рязину акъара, ттунма хьуну къаччимур вин бувнутIий. Ачу ягу мугу зана бувну ацIра диргьамрансса гьухъа ласи, ягу на вин ххюра диргьам зана дуванна, акъахьурча, гьухъа махъунмай буллуну, вилла ацIра диргьам ласи», - куну бур машачинал. Гьухъа лавсманалгу гьухъагу цанма бивтун, ххюра диргьам махъуннай ласун рязи хьуну ур. Укун тIайлану дахху-ласу дувайссар Аллагьная нигьа увсъсса, тIайлашиву дусса машачинал.

Цинцилттай хIиллакаршиву давугу хIарамссар, му хъунмасса бунагь хъанахъиссар, зулмуну хIисав бувайссар. КъабучIиссар цала дахлахисса хъуслия хъиннура гужсса цIарду дуллай, ганиву дакъасса сипатру ялув дихьлан. Щялмахъсса хъа баву хъиннува оьккиссар. «Щялмахъсса хъа бувну дарххусса хъуслия барачат къабияйссар», - увкуну бур хIадисраву.

Маша ххуйну най бакъахьурча, хъиннува пашман хъанахъаву мусульманнан лайкь бакъассар, барачат ссаву буссарив жунма къакIулссар. 

Идавсил ﷺ жухьва бувсун бур кIюрххил ччяни бувсса машлуву барачат бикIайшиву. Базаллуву хъус дахлахиманал чIун аьдада гьан къаданшиврул цахьва цала зикри-салават ккаларча хъинссар. Машлувух лавгун чакру махъун бичлан къабучIиссар.

Цайминнал маша вилванияр ххуйну най бухьурча, гайннай дакI мяш хъанан ихтияр дакъассар. Аллагьнал чивчусса кьисмат къабувкIун къаличIайссар. Ца чIумал Аьли-
асхIаблул رضي الله عنه ца инсаннайн тапшур бувну бивкIссар цала варани, цува чак бувну учIаннин. Чакгу бувну, варани бувгьуманан дулун кIира диргьамгу канил дургьуну махъунай зана шайхту, ганан ккавкссар га инсаннал варанигу бусса кIанай кьабивтун, ганийсса хьхьуригу дарцуну ливхъшиву.

Аьли-асхIаблул رضي الله عنه цама инсан гьан увссар кIира диргьамгу дуллуну, базаллува цамур хьхьури машан ласун. Базаллуву ганан лявкъуссар гава инсан дарцусса хьхьури кIира диргьамран дахлай. Ваналгу ганаща хьхьуригу ларсун зана хьуссар. Бувсъссар Аьли-асхIаблухь t хьхьури щища ларсъссарив. Аьли-асхIаблулгу رضي الله عنه увкуссар: «Цалла ссавур дакъашиврул цIаний хIалалну лякъин шайсса кIира диргьам хIарамсса ххуллий ляркъунни», - куну.

Багьа ялавай ба тIисса ухьурча, винма зарал къахьунну кьюкьин даву суннатссар, ласайманал кьюкьин дува учавугу суннатссар. Амма ласласиманан къабучIиссар ялун агьну хъиннура кьюкьин дува тIий ацIан.

Вищара зад машан ларсма пашман хьуну, махъуннай зана дува тIий учIарча, зана давугу хъинссар. Мукун дувайманан Аллагьнал Кьиямасса кьини бунагьру багъишла битантIиссар.

Дахлахиманалгу ласласиманалгу чара бакъа «на даххав», «на ласав» учин аьркинссар. ХьхьичI дахлахиманал тIий ухьурча, ганал учинссар: «На вин ва зад даххав ваксса багьлун», - куну. Ласласиманал «на ласав» учаву гьассар. Мукунма цал ласласима тIий ухьурча, «На вища ва зад ласав вакса багьлун» учайссар, дахлахиманал «на даххав» учаву гьассар. Вай махъру къаучирча, мукунсса дахху-ласу шариаьтрайн бувну хIисав дакъассар.

Даххансса хъус ласун хъами цивппалу архсса кIанттурдайн занан къабучIиссар, архIал махIрам (бутта, лас, арс, уссу ва м.ц.) акъанува хъами сапарданийн буккаву хIарамссар.

Аллагьнал кумаг баннав дахху-ласулуву тIайлашиву дуруччин! Амин!