Зума дугьаврия

О соблюдении поста в месяц Рамадан на лакском языке. Условия поста, желательные и нежелательные действия поста, то что нарушает пост

Зума дугьаврия
Зума дугьаврия

Исламрал рукнурдал мукьилчинмур рукну – Рамазан барз бугьавур

Гьар цилла шартIирдащал, рукнурдащал, адабирттащал, кьамул хьунсса куццуй, дурусну Рамазан барз къабугьарча, Ислам барт къалагайссар.

Зумалул шартIру

  1. Му зума дугьайсса инсан бусурмансса икIавури. Чапурчувнал, муртаднал (Исламрава увкманал) зума дурус дакъассар.
  2. Балугъ хьусса икIавури. АцIния ххюра шин къархьунай зума ялув дакъассар. Амма, арулла шин хьувкун дугьи куну амру буванссар.
  3. Хъамитайпа хIайз (менструация), нифасрая (послеродовые выделения) марцIну бикIавури. Чак ливчIусса, оьрчI бувсса щарссанил зума дурус дакъассар марцI хьуннин. Зума дургьуну буна хIайз ялун биярча, ягу оьрчI буварча, му зумагу къадурусъссар. Мукун лирчIсса зумарду хъирив лахъанссар.
  4. Дугьан каши дусса, тIакьат, кьувват бусса икIавури. Хъиннува хъунав хьусса, заэвсса, къашавайсса, зума дугьарча чурххан зарал хъанахъисса инсаннай зума ялув дакъассар. Чан-кьансса лякьа, бакI цIий бур кунурив ритан къабучIир. Чак кутIа бувайсса, лахъисса сафарданий нанисса адиминайгу ялув дакъассар, ритан ххуллу буссар, яла хъирив лахъан. Му сафарданий дугьаврийну чанссавагу чурххан зарал хъанай, заэв хъанай ухьурча, ритаву хъинссар дугьавунияр. Къахъанай бухьурчарив дугьаву ххирассар. Лякьлуву оьрчI бусса, ккуккулий ттихъайсса оьрчI бусса щарссанингу ритан ххуллу буссар я цинма, я оьрчIан дугьавриву зарал хъанай бухьурча. Мукунма, ца гьалак хьуну нанисса хIайван, инсан ххассар уваншиврулгу ритан дурусъссар, къариртун ххассар уван къабюхълай бухьурча, хьхьиривун оькьлай, ягу неххал лавсун най, ягу цамур сабаб духьурча.

Утти, му фаризасса зума дугьайсса инсанналгу хьхьурайра ният дуван аьркинссар. Мунил чIунгу – баргъ лавгун махъ чани дукканнинни. Я мунияр хьхьичI, я мунияр махъ дурну къадурусъссар. ХIатта, оьрчIал зума дугьавай ухьурчагу, муналгу дуван аьркинссар. Му чIумал ният дуван къархьуну, хъама риртун личIарча, му зума къадурусъссар. Хъирив лахъан аьркинссар. Амма, му кьини зад дукан къабучIиссар. Рамазан зурул хьхьичIра-хьхьичIсса хьхьуну ният дуварчарив, му барз щалва бугьан куну, ният дуван хъама риртсса кьини дургьусса зума мунийну дурус шайссар. Му ният дувайсса куцгу: «Ният дував на зума дугьан гьунттий ва шинал Рамазан зурул фариза тIайла буккавриятусса, хъунасса Заннайн Аллагьу акбар» - куну дуванссар.

Аьдилсса адиминал барашинна дурну барз ккавкшиву исбат къавхьуна, шаккираву зума дугьан къадурусъссар Рамазан зуруятусса, хьхьичIарагу дугьлай ивкIун, суннат зума дугьарча дакъа. Амма, кьунну барз ккавкшиву хIакьину исват хьурча, шаккираву уну зумагу къадургьуну, му кьини зад къадуркуну икIаву ялувссар мунил хIурмат буруччин.

Зума личIан дуваймур

Чаннал асар загьир хъанан бивкIун махъ, баргъ лавгшиву исват хьуннин лякьлувун за гьарча, ча гьарчагу зумух, кьункьух, вичIилувух бакIравун гьарчагу, аьвратравун мукьахун гьарчагу зума личIайссар. ЩарссаничIа утту ивхьуну шариаьт барчагу личIайссар. Утту къаивхьуна махсара-хъярч бувну, ягу кIунттиву тIааьн бувну шагьват буккарчагу личIайссар. Амма щяйтIаннул ххихху ивтун, ягу пикрилийну, ургаврийну буккарчарив – къаличIайссар. Щарсса хIайз хьурча, оьрчI буварча личIайссар.

Бусурманчув муртад хьурча личIайссар. Ахпув, ххян зумув дурккун махъ занариртун дукьярча личIайссар. Амма кьакьарттул бакIрая дукьярча – къаличIайссар. Кьасттирай кIарчI учирчагу – личIайссар. Цала ихтияр дакъана учирчарив къаличIайссар. ЧIюмпи дюкьаврил къаличIайссар. Амма кьацIлива кьатIув дурккун махъ дюкьарчарив – личIайссар.

Чаклин иссайний кьункьув, зумув щин ларсун вив гьан дуварча, кIарчIаншиву дурну хъиннура гивуннай диян дуллай уна гьарча – личIайссар, акъахьурча къаличIайссар. Гъуслу буллай (чурх шюшлай) уна вичIавух, кьункьух, зумух вивн щин гьарча цалла ихтияр дакъана – къаличIайссар. Къалиян учаврийну личIайссар пуркIу вив гьарча. Кьасттирай ккарччухунсса дюкьарчагу личIайссар.

Гужрай зад дукан, хIачIан уварча, ягу увгьуну зумух рутIирча къаличIайссар. Зума дургьушиву къакIулну, хъама риртун зад дукарча, хIачIарча къаличIайссар, циксса дукарчагу. Мукунма хъама бивтун шариаьт буварчагу къаличIайссар.

Зума дургьунан ссуннатмур ва карагьатмур (къахъинмур)

Зума дугьайсса адиминал кIюрххицIунсса дукаву суннатссар, къадуркуна дугьавунияр, цуксса чансса дукарчагу, хIатта ца ххув щинал учирчагу. Агьлул китабрал зумалулгу жулла зумалулгу дянивсса личIишиву мунийнур дусса. Махъ дукавугу суннатссар хьхьичIнияр чани дуккаврищал къадагьарча, чани дукканнин чансса хьхьичI дуркуну. КьацIливу зад дуна чани дуккарча, мугьлат бакъа кьатIув личинссар.

Мукунма щарссанил ялув шариаьт буллай уна дуккарчагу мугьлат бакъа учIанссар. Мукун буварча му зума дурусъссар. Чани дуркривав, къадуркривав тIий шак хьурчагу, къадукаву хъинни. Махъ дуккарчагу зарал бакъассар. Баргъ лавгшиву мяйжан шайхту зума ритавугу суннатссар махъ ритавунияр. ХIатта чак буваннин за дукавугума хъинссар. Чассагуй ритавугу суннатссар.

Му бакъахьурча щинай хъинссар. Амма ва заманнаву щинай ритаву суннатссар. Мунияр шубгьа бакъасса, хIалалсса хъус дакъатIий. Зума дитайний «Аллагьумма лака сумту ва аьла ризкьика афтIарту» учаву хъинссар. Риртукун лирчIумур хъирив лахъан чIярусса дукра дукавугу карагьатссар. Цама зума дургьусса инсаннан зума ритансса зад дулавугу суннатссар. Мунал дургьусса зумалул чириксса чири зад дуллунангу бикIайссар. Зума дургьусса адиминал кьуру бизаву, оь бищаву, ахттая махъ сивак дуккаву, хIаммамравун уххаву, чIявусса шанашаву къахъинссар.

Шагьватрай хъанних ургаву, ппай тIий хъярч-махсара буллалаву-хIарамри. Дукансса ккюхIаву, ккухIанну ккюхIаву, кьункьув, зумув щин ларсун хъиннура гивуннай диян даву карагьатри. НяхIусса кьанкь дусса задрайн ссунтI учаву карагьатри. Щялмахърай, гъибатрай, мюнпат бакъасса, оьккисса каламрая маз бурувччуну икIаву хъинссар.

Цайми-цайми хIарамсса, карагьатсса иширттаяту урувччуну икIаву хъинссар. ДачIра зад къадукаву къагьассар. Гьарца базугу оьккисса задирттаяту буруччин ялувссар. Циксса халкьри зума дугьаврияту бачIва ккашил шавугу, мякьшавугу бакъа чири хIасул къашайсса! Цахьва цама карагьатсса калам буллай гъалгъа тIисса ухьурчагу, на зума дургьуну ура куну мунаяту арх хьунссар.